Şaşılacak bir ilgi

Yüksek Öğretim Kurumu tezlerinin yayınlandığı sitede “zeytin karasuyu” başlığı ile yapılan taramada, 2003 ile 2025 yılları arasında yapılmış 66 tez listelendi. Bunların 59’u Yüksek Lisans, yedisi Doktora Teziydi. 27 tez Çevre Mühendisliği alanında yapılmıştı. 17’si kimyacılar, 8’i biyoteknologlar, 6’sı ziraatçılar, 4’ü gıdacılar tarafından hazırlanmış olup makine mühendisliği, ağaç işleri ve su ürünleriyle ilgili olanlar da vardı.

ARITMA

Evsel atıklara oranla 400 kat daha fazla kirlilik yüküne sahip olan karasuyun yönetimi oldukça zordur. Bu nedenle Su Kirliliğini Önleme Yönetmeliğine göre doğrudan alıcı ortama boşaltılması yasaklanmıştır. Zeytin karasuyunun arıtılması için fiziksel, kimyasal ve biyolojik yöntemler araştırılmıştır.

SIĞ HAVUZLAR

Arıtmada kullanılan en yaygın yöntem, artığı taban ve çeperlerinde sızdırmazlık sağlanmış sığ havuzlarda biriktirerek, suyunun buharlaşmasını beklemektir. “Lagün” denilen bu havuzlarda bekletilen “zeytin karasuyu” kötü bir koku yaymaktadır. Ayrıca sineklerin üremesine uygun bir ortam oluşturmaktadır. Aşırı yağışlar olunca havuzların taşma riski vardır. Sızdırmazlık sağlayan beton, kil ve membran gibi materyalin çatlayıp, yırtılması gibi durumlarda sızma yoluyla yer altı sularına karışması mümkündür.

“İspanya’da Guadalquivir nehri, karasuyun oluşturduğu kirlilik sebebiyle kara nehir olarak adlandırılmıştır. İspanya hükumeti kirliliği önlemek için lagünler yaptırmıştır. Fakat lagünlerde oluşan kötü koku, sineklenme, sızıntılar gibi sorunlar lagün yönteminin yetersizliğini göstermiştir.”

GÜBRELEME

Zeytin karasuyu, organik maddelerle, bitki besini olan potasyum, fosfor ve magnezyum gibi elementleri içerdiğinden, toprak verimliliğine olumlu yönde katkı sağlamaktadır. Karasuyun içindeki organik madde toprakta parçalandığında, nitrat kaynaklı azot miktarını arttırmaktadır. Aynı zamanda toprakta yaşayan minik canlılara olumlu etkisi bulunmaktadır.

Lagünlerde bekletilerek suyu buharlaşan karasu keki, yakıt ve gübre olarak kullanılabilmektedir.

Bununla birlikte; çok sayıda çalışmada karasu uygulaması ile toprakta tuzlulukta artış, pH’da düşüş olmuştur. Karasu, bitkiler üzerinde zehir etkisi yapan (fitotoksik) bileşenler içermektedir.

Karasu keki ilave edilen toprakta 42 günlük süre sonunda zehirleyici (toksik) etkinin düştüğü, organik bileşiklerin parçalandığı, potasyum miktarının arttığı belirtilmektedir. Karasuyun gübre olarak kullanımından sonra toprak işlemesi gerekmektedir. İki yıldan fazla art arda karasu ile gübreleme önerilmemektedir.

SULAMA

Su ve gübre değerinin geri kazanılması için zeytin karasuyunun doğrudan sulamada kullanımı fitotoksik etkiler nedeniyle sınırlıdır. Fakat uygun doz ve kontrollü uygulanan karasu toprağın verimliliğini, toprakta azotu fiske eden bakteri popülasyonunu ve toprakların su tutma kapasitesini artırmaktadır.

İspanya’da araziye yılda dekar başına 3 metreküp, İtalya ve Portekiz’de dekar başına 3-5 metreküp karasu uygulamasına yasal olarak izin verilmiştir.

İsrail’de organik tarım yapılan bir bahçede dekara 3,6- 7,2 metreküp karasu uygulanmasında herhangi bir olumsuzluk yaşanmadığı ve karasuyun kontrollü bir şekilde uygulanabileceği belirtilmektedir.

KOMPOST YAPIMI

Kompostlama uygulamasında zeytin karasuyu kullanımı, ekonomik ve ekolojik olarak kabul görmüştür. Bu sayede zeytin karasuyu ve pirina fitotoksik etkisi olmayan organik gübre haline getirilmektedir.

Atıkların kompostlama işlemi diğer organik maddeler (örneğin zeytin yaprakları, saman veya çiftlik gübreleri) ile karıştırılması şeklindedir. Daha sonra karıştırılmış bu yığınlar havalandırılarak 7-9 ay çürümeye bırakılmaktadır. Bu geri dönüşüm ürünü toprak verimliliğini arttırmaya yardımcı olabilmektedir. Ek gelir sağlayabilmektedir. Kompostlama sürecinde en az 18 haftanın sonunda zeytinyağı atıkları içindeki fitotoksik maddeler ortadan kalkabilmektedir.

Kompostlaştırma sırasında oluşan yüksek sıcaklık, hastalık oluşturan patojenleri ve yabancı ot tohumlarını belirli oranda yok etmektedir. Topraklarda humus dengesini kurarak toprağın boşluk hacmini arttırır. Ağır bünyeli topraklarda havalanma artmakta, toprak işlemesi kolaylaşmaktadır. Hafif bünyeli toprakların su tutma kapasiteleri artmaktadır.

Zeytin atıkları kompostlanma sonrası zeytin bahçe toprağına uygulanmış, uygulama yapılmayan toprağa göre zeytin veriminde yüzde 9 artış sağlanmıştır. Zeytinyağı üretiminde dekar başına 18 kg artış olmuştur.

Yararlanılan kaynaklar: Alper Babadostu-364131, Sibel Kalender-527446, Perihan Manavoğlu – 617145 adlı araştırıcılara teşekkür ederim.